Cho đến nay, viêm mạn tuyến mang tai tái phát (chronic recurrent parotitits) vẫn là một thách thức lớn với ngành y về một giải pháp điều trị bảo tồn. Để hiểu tại sao viêm mạn tuyến mang tai là thách thức, chúng ta hãy xem xét nó về phương diện bệnh học. Và trước hết cũng xin điểm qua vài nét về phương diện mô học của tuyến nước bọt. Cấu trúc tuyến nước bọt bao gồm: Hệ thống túi tuyến, hệ thống ống tuyến và mô kẽ. Hệ thống túi tuyến gồm các túi tuyến (acini) và tế bào cơ biểu mô, là nơi sản xuất nước bọt nguyên phát. Hệ thống ống tuyến nối kết các túi tuyến thành một hệ thống ống như nhành cây, bắt đầu bởi các ống liên túi (intercalated duct), ống khía (striated duct), ống gian thùy (interlobular duct) và cuối cùng là ống dẫn chính đổ vào miệng. Những hình sau đây minh họa cho cấu trúc tuyến nước bọt:

Hình 1: Sơ lược cấu trúc tuyến nước bọt (Nguồn: Oral Histology của Ten-Cate)

Hình 2: Cấu trúc túi tuyến và ống liên túi (Nguồn: Oral Histology của Ten-Cate)

Nhiệm vụ chế tiết của tuyến thực hiện ở túi tuyến và phần đầu của hệ thống ống (ống liên túi và ống khía).

Hình 3: Cấu trúc túi tuyến và ống liên túi (Nguồn: Oral Histology của Ten-Cate)

Về phương diện bệnh học, viêm tuyến mang tai mạn tính có thể chia làm 3 giai đoạn:

1. Giai đoạn sớm: giai đoạn này đặc trưng bởi sự giãn nở của các ống liên túi, ống khía và ống gian thùy. Lòng các ống này chứa các tế bào biểu mô ống bong ra cùng với chất nhầy tích tụ, nhưng rất hiếm khi thấy các tế bào viêm. Các túi tuyến cũng sưng phồng và mô kẽ phù nề, có thể có các tế bào lympho rải rác.
2. Giai đoạn muộn: Phản ứng viêm quanh ống gia tăng với tình trạng xơ hóa mô kẽ, các tế bào viêm xâm nhập. Lòng ống phía gần giãn rộng hơn và bắt đầu có tình trạng thoái hóa tế bào biểu mô ống tuyến.
3. Giai đoạn cuối:  Cấu trúc tuyến bị phá hủy ngày càng trầm trọng, trong đó nhu mô tuyến bị thay thế mô liên kết xơ và mỡ. Các tế bào biểu mô ống khía bị thay thế bởi những tế bào ống không biệt hóa và các tế bào cơ biểu mô...

 Viêm tuyến mang tai chủ yếu là do tình trạng nhiễm trùng ngược dòng và cơ thể chống lại bằng hai cơ chế: dòng chảy nước bọt (cơ chế cơ học) và các chất có tính sát khuẩn trong nước bọt (cơ chế sinh học). Như vậy, chúng ta dễ dàng thấy rằng trong giai đoạn muộn và nhất là giai đoạn cuối, tuyến giảm dần và mất khả năng chế tiết nước bọt. Cả hai cơ chế đề kháng nhiễm trùng cũng sẽ không còn. Và đây chính là thách thức của điều trị bảo tồn.

Về điều trị viêm mạn tuyến mang tai tái phát có nhiều quan điểm khác nhau, tựu trung gồm 2 nhóm: điều trị bảo tồn và điều trị phẫu thuật. Phẫu thuật là giải pháp cuối cùng khi các phương pháp điều trị bảo tồn thất bại, tuy nhiên sẽ không trình bày ở đây vì đi quá sâu.  

Điều trị viêm tuyến mang tai mạn tính về phương diện bảo tồn dựa trên nguyên tắc:

1. Tiêu diệt vi khuẩn: bao gồm vi khuẩn trong lòng hệ thống ống tuyến và vi khuẩn đã xâm nhập vào qua hệ thống ống tuyến và túi tuyến trong mô kẽ. Ngăn ngừa vi khuẩn gây viêm nhiễm lan rộng.
2. Điều trị triệu chứng: giảm các phản ứng viêm, điều trị triệu chứng đau.
3. Loại bỏ các yếu tố thuận lợi cho vi khuẩn ẩn náu và xâm nhập nhu mô tuyến: các tế bào chết, các chất tiết ứ đọng.
4. Khôi phục chức năng đề kháng tự nhiên của tuyến bằng cách kích thích chức năng chế tiết.

Như vậy, để áp dụng nguyên tắc 1 cần phải sử dụng kháng sinh toàn thân và thuốc sát trùng tại chỗ. Thuốc sát trùng tại chỗ có thể sử dụng ngay lipiodol trong chụp cản quang tuyến (có tính sát trùng) hoặc các dung dịch sát trùng.

Để áp dụng nguyên tắc 2, có thể sử dụng các loại thuốc kháng viêm, giảm đau thông thường. Ngoài ra còn có một nghiên cứu cho rằng sử dụng những thuốc ức chế kallicrein sẽ rất hiệu quả.

Trong nguyên tắc 3, nước muối sinh lý, kháng sinh hay thuốc sát trùng đều có vai trò như nhau, tuy nhiên thuốc sát trùng còn tác dụng theo nguyên tắc 1 nên có tính hợp lý hơn. Tuy nhiên cần có những công trình nghiên cứu để khẳng định rõ hơn.

Nguyên tắc 4 có thể thực hiện bằng cách sử dụng thuốc tăng tiết nước bọt trong thời gian đầu, và sau đó là bằng chế độ ăn uống. Nguyên tắc này chỉ phát huy tác dụng khi chức năng tuyến còn, hay nói cách khác khi viêm mạn chưa tiến triển qua giai đoạn cuối.

Qua phân tích nêu trên, chúng ta có thể thấy:

     Điều trị viêm tuyến mang tai mạn tính cần phải có cái nhìn tổng quát,nắm được nguyên tắc và có thể cần phải phối hợp nhiều nguyên tắc.

                                                                                    bs Nam

                                                     Nha Khoa Nam Minh !

                          Phòng khám chuyên khoa răng hàm mặt hàng đầu tại Việt Nam

                           Đ/c: 161 Nguyễn Lương Bằng-Đống Đa-Hà Nội

                           ĐT:  0435335046-0976657237(bs Nam)